Jak uzyskać informację publiczną? Praktyczny poradnik dla mieszkańców Wesołej

Pomimo sukcesywnie wzrastającej świadomości społecznej mieszkańców oraz ich zainteresowania sprawami dzielnicy (a także szerzej: regionu i kraju), wciąż niewielu orientuje się, czym jest prawo dostępu do informacji publicznej. A jeszcze mniej osób z tej możliwości kiedykolwiek skorzystało.

Czym zatem jest dostęp do informacji publicznej? Mówiąc krótko, to najprostsze, bezkosztowe i stosunkowo niezawodne narzędzie do kontrolowania instytucji publicznych, które ma do swojej pełnej dyspozycji każda osoba.

Warto dowiedzieć się, w jaki sposób możemy skorzystać z tego prawa, kogo i o co możemy zapytać oraz jakie są szanse na uzyskanie interesującej nas odpowiedzi.

Idea dostępu do informacji publicznej

Ideą dostępu do informacji publicznej jest zagwarantowanie przejrzystości życia publicznego. Jawność życia publicznego jest fundamentem demokracji – obywatele mają prawo wiedzieć, co dzieje się w instytucjach działających za publiczne środki. Jawność działań podmiotów publicznych wzmacniają natomiast zaufanie społeczne do instytucji, wymusza podnoszenie standardów ich funkcjonowania, a także realnie zwiększa szanse na ich uczciwość i odpowiedzialność.

Skoro od niemal ćwierć wieku mamy odpowiednie narzędzia prawne (ustawa o dostępie do informacji publicznej weszła w życie 1 stycznia 2002 roku), należy zadać pytanie, czy wspomniana idea jest realizowana? Problem wymaga przeprowadzenia kompleksowych badań, niemniej można zaryzykować stwierdzenie, że większość zapytań ma charakter incydentalny. Tymczasem zwiększenie liczby zapytań, ich regularności czy zakresu z całą pewnością przełożyłoby się na funkcjonowanie instytucji publicznych. Trudno lekceważyć obywateli z uwagą przyglądających się pracy jednostek budżetowych.

Kto może wnioskować o informacje publiczne?

Zgodnie z art. 61 ust. Konstytucji RP obywatele mają zagwarantowane prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

Ustawa o dostępie do informacji publicznej idzie o krok dalej i uprawnienie to przyznaje… każdemu. I to dosłownie. Nie trzeba więc być nawet polskim obywatelem, ani w ogóle osobą fizyczną – wnioski mogą składać obcokrajowcy, media, organizacje społeczne, firmy, czy chociażby… inne instytucje publiczne.

Kto ma obowiązek udzielić informacji?

W uproszczeniu, obowiązek udzielenia informacji publicznej mają wszystkie podmioty publiczne oraz jednostki wykonujące zadania publiczne lub dysponujące majątkiem publicznym. To bardzo szeroka kategoria. Jako przykłady ustawa wymienia m.in.:

• organy władzy publicznej;
• organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
• podmioty reprezentujące Skarb Państwa;
• podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego;
• podmioty, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym.

W wymiarze lokalnym mieszkańców Wesołej najbardziej interesują informacje i dokumenty z Urzędu Dzielnicy Wesoła m. st. Warszawy. Ten fakt nie zaskakuje, biorąc pod uwagę bardzo szeroki zakres działalności Urzędu i bardzo praktyczny wymiar prowadzonych w nim spraw.

Jednak omawiana ustawa pozwala na pełen dostęp do danych tworzonych i przechowywanych także w innych jednostkach działających na terenie dzielnicy Wesoła, tak więc zobowiązane do udzielania informacji są m.in.:

• Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Wesoła m.st. Warszawy (wraz ze wszystkimi oddziałami);
• Ośrodek Kultury w Dzielnicy Wesoła m.st. Warszawy;
• Samodzielny Zespół Publicznych Zakładów Lecznictwa Otwartego Warszawa-Wesoła;
• Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wesoła;
• publiczne przedszkola (nr 259 “Leśna Bajka”, nr 260, nr 261 “Pod dębami”, nr 262 , nr 434 “Na Górce”);
• publiczne szkoły podstawowe (nr 171 im. Stanisława Staszica, nr 172 im. Polskiej Organizacji Wojskowej, nr 173 im. Górników Polskich, nr 174 z Oddziałami Integracyjnymi im. Tadeusza Kościuszki, nr 353 im. “Wielkich Odkrywców”, nr 385 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego);
• CLXIII Liceum Ogólnokształcące im. Czesława Niemena;
• placówki Poczty Polskiej;
• Lasy Państwowe – Nadleśnictwo Celestynów.

O co można pytać?

O niemal wszystko. Władze publiczne oraz podmioty wykonujące publiczne zadania zobowiązane są udzielać informacji oraz udostępniać dokumenty związane ze swoją działalnością, funkcjonowaniem, finansami, realizowanymi projektami i zadaniami.

Jednocześnie ustawa daje możliwość szerokiego, niemal nieograniczonego, głębokiego i szczegółowego prześwietlenia każdej jednostki sektora publicznego. Możemy więc wnioskować o informacje dotyczące zakontraktowanych wykonawców, planowanych działań, przyznawanych wynagrodzeń oraz ich wysokości, możemy wnosić o udostępnienie wyników kontroli, rejestrów, ewidencji, archiwów, a nawet konkretnych decyzji, umów i innych dowolnych dokumentów.

Sumując, możemy żądać dowolnej informacji:

• poczynając od kwestii strukturalno-organizacyjnych, a kończąc na konkretnym dokumencie;
• w formie opisu, zestawień lub skanów (instytucja musi udostępnić informację w taki sposób i w takiej formie, w jakiej życzy to sobie wnioskodawca).

Czy wnioskując o informację musimy wskazywać cel?

Czy prosząc o informację publiczną trzeba tłumaczyć, po co jest nam ona potrzebna i jak zamierzamy ją wykorzystać?

Otóż nie! Przeciwnie – zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej „od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego”. W praktyce nie tylko nie musimy uzasadniać naszego wniosku, ale wręcz żaden podmiot publiczny nie ma prawa nas o to pytać.

We wniosku po prostu piszemy, jakie informacje lub dokumenty chcemy otrzymać. Tylko tyle.

Ograniczenia

Czy te szerokie uprawnienia są w jakikolwiek sposób ograniczone? W pewnym zakresie tak.

Po pierwsze art. 5 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej wskazuje: „prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy”.

Przypadki związane z tajemnicą przedsiębiorstwa są niezwykle rzadkie. W praktyce znacznie większe kontrowersje budzi ochrona prywatności osoby fizycznej, w szczególności w kontekście RODO – ochrona danych osobowych ma w tym względzie priorytet. O ile więc instytucja nie ujawni nam danych osób fizycznych np. użytkowników biblioteki czy może zanonimizować dane uczestników postępowania w decyzji administracyjnej, o tyle nie może tego zrobić np. w przypadku umów zawieranych z osobami fizycznymi.

Orzecznictwo jest bogate, a konkluzje jednoznaczne:

1. „osoba fizyczna, prowadząca działalność gospodarczą i otrzymująca następnie środki publiczne traci możliwość powoływania się na ochronę swoich danych osobowych oraz „prywatność” w zakresie dotyczącym umowy dotyczącej wykorzystania środków publicznych, także ze względu na jawność gospodarowania majątkiem publicznym” (wyrok WSA w Warszawie z 20.10.2020 r., II SA/Wa 1037/20 1139);
2. „nie jest możliwe wyłączenie jawności umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych lub inne podmioty, o ile wynikające z umowy zobowiązanie jest realizowane lub przeznaczone do realizacji ze środków publicznych” (wyrok NSA z 9.10.2014 r., I OSK 267/14 1141).

A zatem wykonując zlecenia czy usługi na rzecz instytucji publicznych, zrzekamy się anonimowości. Każdy może poznać nasz adres zamieszkania, siedzibę firmy czy wreszcie nasze wynagrodzenie.

Po drugie art. 14 ust. 2 ustawy o dostępie do informacji publicznej daje instytucji uprawnienie do odmowy udzielenia informacji, jeśli forma lub sposób udostępnienia, której żądamy, jest obiektywnie trudny do realizacji.

Chodzi oczywiście o odpowiedzi wymagające (obiektywnie) nadmiernego wysiłku przy ich przygotowywaniu. W takim jednak wypadku instytucja powinna zaproponować nam inny sposób realizacji naszej prośby. Wówczas mamy 14 dni na akceptację zaproponowanego rozwiązania pamiętając, że nasze milczenie spowoduje umorzenie postępowania.

Aby uniknąć tego rodzaju kłopotu, już składając wniosek powinniśmy skonstruować naszą prośbę tak, aby jej realizacja nie była nadmiernie skomplikowana.

Kilka porad praktycznych

Jaką formę powinien mieć wniosek?
Jakąkolwiek. W praktyce jednak dobrze mieć dowód złożenia wniosku. Optymalnym rozwiązaniem jest zatem prosty mail.

Ile kosztuje wniosek?
Wniosek jest co do zasady bezpłatny. Instytucja może zażądać opłaty, jeśli miałaby ona ponieść dodatkowe koszty udzielając nam odpowiedzi. W praktyce ciężko jest takie koszty wykazać, więc pobieranie opłat to rzadkie zjawisko.

W jakim czasie powinniśmy dostać odpowiedź?
W ciągu 14 dni. Jeśli pytanie jest złożone bądź odpowiedź wymaga przygotowania obszerniejszego materiału, termin ten może być wydłużony, ale w takim wypadku organ czy instytucja powinna nas poinformować w pierwotnym 14-dniowym terminie „o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku”.

Jak to działa w praktyce?
Naprawdę dobrze. Wprawdzie czasem trzeba przypomnieć, że wysłaliśmy wniosek i minął ustawowy termin 14 dni, czasem trzeba uświadomić, że jednostka publiczna nie może np. w umowach zamazywać danych lub wynagrodzenia, ostatecznie jednak powinniśmy otrzymać wyczekiwaną odpowiedź.

Konsekwencje braku reakcji organu

W przypadku odmowy udzielenia informacji publicznej można (w zależności od rodzaju podmiotu zobowiązanego) bądź to odwołać się, bądź to wystąpić o ponowne rozpatrzenie wniosku.

A w przypadku dalszej odmowy lub też całkowitego ignorowania wniosku? Wówczas możemy:

• złożyć skargę do sądu administracyjnego;
• złożyć zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa.

Tak, to nie jest żart, zgodnie z art. 23 ustawy, „kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”

Potencjalna odpowiedzialność karna spoczywa przy tym nie tylko na kierownikach jednostek publicznych, ale też na pracownikach, którzy mają przypisane zadania z omawianego zakresu.

Zaznaczyć należy jednak, że tego typu sprawy karne są sporadyczne i większości przypadków prowadzone samodzielnie z inicjatywy pokrzywdzonych, ponieważ prokuratura standardowo odmawia wszczęcia postępowania lub je umarza.¹

Zapytania na przykładzie Urzędu Dzielnicy Wesoła

Poniżej zestawienie statystyk dotyczących dostępu do informacji publicznej w Urzędzie Dzielnicy Wesoła, otrzymane oczywiście… w ramach dostępu do informacji publicznej. Sprawdziliśmy i możemy potwierdzić – działa (i to w przepisowym terminie!).

*stan na dzień 30.06.2025 r.

Wzór wniosku

Tak jak zostało wspomniane wyżej, wniosek może mieć dowolną formę. Dla ułatwienia przygotowaliśmy jednak nieco bardziej profesjonalny i szczegółowy wzór, z którego warto skorzystać.

WNIOSEK O UDOSTĘPNIENIE INFORMACJI PUBLICZNEJ

Na podstawie art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 10 ust. 1 w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej , zwracam się z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej w następującym zakresie:

1. ….
2. ….

Wnoszę o przesłanie wskazanej informacji w formie tekstowej / w postaci zestawienia /w formie skanów dokumentów jako pliki komputerowe w formacie PDF².
Proszę o przesłanie dokumentów drogą elektroniczną na adres: twoj@adres-email.com.

Jeśli rozmiar załączników uniemożliwia ich przesłanie, proszę o niezwłoczną wiadomość zwrotną w celu ustalenia alternatywnej formy przekazania (np. pobranie z serwera, przesyłka na nośniku zewnętrznym itp.).

Dane wnioskodawcy:

• Imię i nazwisko: …
• E‑mail: …
• Telefon: …

Dodatkowe uwagi:

• Proszę o poinformowanie mnie w formie mailowej o terminie i formie udostępnienia informacji.
• Odmowa udostępnienia informacji publicznej wymaga spełnienia warunków określonych ustawą z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.